In een dorp zo oud als Engelen hebben natuurlijk veel historische gebouwen of andere zaken gestaan. Veel daarvan is in de loop van de tijd verdwenen door toedoen van branden, overstromingen, oorlogen enz. Van enkele zijn echter nog resten of gebouwen bewaard gebleven. Hieronder kunt u daarover meer lezen.
Pensionaat en Klooster
De in 1828 gebouwde ‘Kostschool voor Jonge Juffrouwen O.L.V. van Lourdes’, werd ontworpen door architect Karel Sluijterman. Het pensionaat, tevens klooster van de zusterorde van Jozef, Maria en Jezus (J.M.J.) was meer dan 125 jaar sterk bepalend voor de werkgelegenheid en de verzorging van de zieken in Engelen.
Foto Collectie Paul Kooijman
In 1828 kocht Henricus de Wijs, rentenier en politicus uit ‘s-Hertogenbosch grond van Jordanus van Calker. Daarop liet hij in 1828 het pensionaat bouwen dat in 1829 door de zusters en de pensionaires werd betrokken. In 1854 werd het pensionaat verkocht aan het ‘Zedelijk Lichaam te Engelen’, dat als doel had het geven van onderwijs aan meisjes. In 1862 werd het pensionaat gesloten en werd alleen nog als moederhuis voor de congregatie gebruikt. Omdat het moederhuis in 1871 werd verplaats naar het nieuwe klooster Marienburg te ‘s-Hertogenbosch verdween ook deze functie. Engelen bleef wel een dependance. Door de sluiting van het pensionaat van Waalwijk kon de oorspronkelijke functie in Engelen weer worden hervat en in 1898 werden een tweetal in 1854 reeds aangekochte boerenwoningen noordelijk van het hoofdgebouw verbouwd tot leslokalen.
Na de sluiting in 1953 werd het complex verkocht aan de Stichting Centraal Orgaan van het Katholiek Blindenwezen, het blindeninstituut BLIZO, een dependance van Grave. In 1973 ging het over aan de gemeente ’s-Hertogenbosch, die het in 1975 verkocht aan twee echtparen. Op dit moment zijn er particuliere appartementen in gevestigd.
Het hoofdgebouw van het pensionaat in 3D naar de situatie van ca 1910 (bron: R. v. Linden).
Gebruik de muis om het model te draaien. Met het muiswieltje kunt u in- en uitzoomen in de kijkrichting. Dubbelklik op een punt om de kijkrichting daarop in te stellen.
Engeler Schans, Fort Engelen
De Engeler Schans was een verdedigingswerk ten zuiden van het dorpje Engelen. De schans werd in 1579 aangelegd door Claudius van Berlaymont, heer van Haultepenne, Spaansgezind bevelhebber. Vanaf hier werd de monding van de Dieze bij de Maas in de Tachtigjarige Oorlog gecontroleerd.
Collectie Stadsarchief s’-Hertogenbosch
Dit verdedigingswerk speelde een rol tijdens het Beleg van ‘s-Hertogenbosch in 1629, waar het een onderdeel vormde van de buitenste linie van het Staatse leger onder commando van Graaf van Solms.
De contouren van het oorspronkelijke Fort Engelen, zijn nog waar te nemen vanaf zowel de zuidkant van de Graaf van Solmsweg als vanaf de straat Engeler Schans die er naar is genoemd. Het tekent zich af als een lichte verhoging in het weiland.
Protestantse Kerk
In 1147 wordt de kerk van Engelen voor het eerst in een document genoemd en in 1186 opnieuw, in een brief van paus Urbanus III.
Het is echter mogelijk dat er nog voor het jaar 1000 een houten kerkje is gebouwd boven op de donk van Engelen. Rond het jaar 1100 wordt daar een tufstenen kerkje gebouwd dat in de 12e eeuw wordt voorzien van een koor en later nog vergroot.
Gedurende de tweede helft van de 15e eeuw wordt de tufstenen kerk afgebroken. In 1481 krijgt Engelen voor het eerst een eigen pastoor en wordt de kerk parochiekerk. Een grote toren, waarvan de muren onderaan ongeveer anderhalve meter dik zijn, kwam gereed in 1486 en in 1551 werd de kerk verder vergroot. Het oude koor wordt afgebroken en de kerk krijgt twee zijbeuken en een nieuw koor dat we nu nog kennen als Protestantse kerk of Nederlands Hervormde kerk.
De contouren van deze grote kerk zijn terug te vinden in de lage afscheidingsmuurtjes op De Kerkhof. De toren is aangegeven met rode baksteen in het plaveisel tussen het voormalige gemeentehuis en de boerderij er tegenover.
3D reconstructie van de oorspronkelijke kerk zoals die er uit gezien zou kunnen hebben in 1551 (bron: Erfgoed Den Bosch).
Gebruik de muis om het model te draaien. Met het muiswieltje kunt u in- en uitzoomen in de kijkrichting. Dubbelklik op een punt om de kijkrichting daarop in te stellen.
Tijdens de tachtigjarige oorlog wordt in 1587 de kerk gedeeltelijk opgeblazen. Alleen het koor blijft intact.
In 1614 en 1615 wordt het koor van de oude kerk weer hersteld.
Ook na de Tweede Wereldoorlog is omvangrijk herstel nodig. De Wilt is de architect die de restauratie begeleidt en de firma Nico de Bont uit Nieuwkuijk de aannemer.
In de kerk staat een preekstoel, een doopvont, een avondmaalstafel en een klein mechanisch pijporgel, gebouwd door de firma Vierdag in Enschede.
De doopvont bestaat uit twee delen: een onderste deel van oudere datum en een nieuw bovendeel dat daaraan bij de restauratie van de vont in 1974 is toegevoegd. De doopvont is in 1973 gevonden bij de aanleg van de riolering in Engelen. Het gaat waarschijnlijk om een wijwaterbak, die bij de verwoesting van de kerk in 1587 is beschadigd en daarna in de grond terecht is gekomen. De vont dateert waarschijnlijk van rond 1500.
In 1979 wordt bij opgravingswerkzaamheden bij de kerk ook een natuurstenen fragment gevonden, dat waarschijnlijk een deel is
van de grote doopvont die in de oude kerk heeft gestaan. Deze vont zou dateren uit de dertiende, mogelijk zelfs de twaalfde eeuw.
Rooms Katholieke Kerk en Pastorie
Van 1610 tot 1797 had Engelen geen zelfstandige parochie. Men maakte gebruik van de kerk in Bokhoven en later in Orthen. Na de heroprichting van de parochie in 1797 werd enige tijd gebruik gemaakt van een door de parochie aangekocht huis dat tot kerk en pastorie werd verbouwd. Kort daarna werd er een klein kerkje gebouwd dat in 1820 werd vergroot. In 1829 werden deze kerk en pastorie gesloopt en in 1830 werd een nieuwe eenvoudige kerk in Waterstaatsstijl gebouwd. Ruim honderd jaar later was deze niet alleen te klein geworden maar ook zodanig in verval geraakt dat het niet langer verantwoord was om er diensten te houden.
De kerk en pastorie in 3D naar de situatie van eind jaren ’30 (bron: R. v. Linden).
Gebruik de muis om het model te draaien. Met het muiswieltje kunt u in- en uitzoomen in de kijkrichting. Dubbelklik op een punt om de kijkrichting daarop in te stellen.
De kerk in 3D met gedetailleerd interieur en opengewerkt (bron: R. v. Linden)
Let op: het bekijken van dit uitgebreide model kan op een wat langzamere computer schokkerig gaan of soms zelfs helemaal niet mogelijk zijn
Gebruik de muis om het model te draaien. Met het muiswieltje kunt u in- en uitzoomen in de kijkrichting. Dubbelklik op een punt om de kijkrichting daarop in te stellen.
In 1933 werd daarom de Waterstaatskerk afgebroken om plaats te maken voor de huidige Lambertuskerk ontworpen door architect H.M. de Graaf sr. uit ‘s-Hertogenbosch. De nieuwe kerk werd op 24 oktober 1933 door bisschop Diepen van Den Bosch ingewijd.
In de uitwerking van de kerk is de invloed te zien van het baksteen expressionisme van de Amsterdamse school. Een echte toren heeft de Lambertuskerk niet. Wel een dakruiter op de scheiding tussen schip en koor waarin zich de luidklok bevindt.
Ten zuiden van het kerkgebouw ligt de pastorie die met het schip van de kerk in verbinding staat.
Het interieur dateert nog geheel uit de bouwtijd. Bovendien zijn er veel stukken uit de inventaris van de oude Waterstaatskerk overgegaan naar deze kerk.
Het oorspronkelijke orgel dateerde uit 1937 en was gemaakt door Fa. Vermeulen te Weert. Het bevatte de orgelpijpen van het orgel uit de vorige kerk. Door loodrot in de orgelpijpen was er op enig moment niet meer op te spelen. Het orgel werd in 2017 vervangen door een orgel uit 1916 van orgelmaker A.S.J. Dekker uit Goes, afkomstig uit de voormalige Mariakerk in Oosterhout.
De pastorie is tevens in gebruik als thuisbasis voor Heemkundering Angrisa.
Raadkamer en School
In 1821 werd Engelen weer een zelfstandige gemeente. De voorafgaande tien jaar was zij samengevoegd geweest met Vlijmen. Eerste burgemeester werd de heer Pfannebecker. De gemeenteraad gebruikte als eerste raadkamer de woning van Jordanus van Calker aan de Diezekant (nu Graaf van Solmsweg 69d). In 1844 besloot de gemeenteraad onder leiding van burgemeester Franciscus Van Calker om een nieuw gebouw op te richten dat naast raadkamer tevens dienst zou doen als school, woning voor de onderwijzer en veldwachtershuisje.
De ingang van de raadkamer was via een trapje en een bordes te bereiken, terwijl de ruimte voor de veldwachter zich daaronder bevond. Aan de achterzijde van dit gebouw kwam het schoollokaal en de woning van de onderwijzer.
In 1922 werd Engelen samengevoegd met Bokhoven met behoud van het gebruik van het gemeentehuis in Engelen. In 1971 werd Engelen tenslotte geannexeerd door ‘s-Hertogenbosch en verloor haar zelfstandigheid. Sindsdien is de woning in particulier bezit.
Het voormalige raadhuis annex school annex politiepost in 3D op basis van de bouwtekeningen uit 1844 (bron: R. v. Linden).
Gebruik de muis om het model te draaien. Met het muiswieltje kunt u in- en uitzoomen in de kijkrichting. Dubbelklik op een punt om de kijkrichting daarop in te stellen.
Toogpaal
Togers of ook wel togenaars, een verloren gegaan beroep, trokken met behulp van paarden, die over het toogpad of jaapad liepen, zeilschepen voort. begin 1800 woonden er zeventien togers in Engelen. Ze werden ook wel ‘paardelieden’ en ‘schuiten- of schepenvoedersbaas’ genoemd.
Zodra de zeilschepen de Dieze opvoeren kon men hier vaak niet goed meer zeilen vanwege de geringe breedte van de rivier waardoor er minder wind stond. De togenaars trokken ze dan verder. In bochten van de waterloop werden toogpalen geplaatst zodat de togers de schepen niet tegen de wal trokken. Eén van die toogpalen is teruggevonden en is als historische documentatie in de Togenaarstraat geplaatst.
Monument Oorlogsslachtoffers
Dit grafmonument in de Achterstraat herdenkt 18 inwoners van Engelen die zijn omgekomen door artilleriebeschietingen tijdens de bevrijding van Engelen, in oktober en november 1944. Onder de slachtoffers bevonden zich zes zusters van het Pensionaat O.L.V. van Lourdes.
Tekst op de sokkel:
Door granaatvuur gedood in de bevrijdingsdagen van ons dorp rusten hier Franciscus ten Bosch, Jose Brouwers Leurs, Wouterus v.d. Doelen, Pietje v.d. Griend, Theodora v.d. Griend, Sara Heyboer, Soeur Alberta, Soeur Bernadetta, Soeur Catharini, Soeur Elsa Soeur Leonardini, Soeur Michel, Huberdina v. Hemert, Neeske Hopmans, Johanna Kusters de Hart, Willem Leyte, Wim Richt, Pieter Rottier.
Oct 1944 Nov.
Sluis Engelen
De sluis van Engelen is een schutsluis met hefbrug in de Henriëttewaard bij Engelen. De formele naam is Henriëttesluis. De sluis bevindt zich in het Diezekanaal vlak voordat deze uitmondt in de Maas.
Vóór 1900 maakte de scheepvaart gebruik van de schutsluis bij fort Crévecoeur uit 1735. Door de Maaswerken en de lagere waterstanden als gevolg daarvan kon deze sluis echter niet meer gebruikt worden. Er werd daarom tussen 1897 en 1902 een nieuwe uitmonding gegraven, het Diezekanaal, met daarin de schutsluis.
De sluis is 92 meter lang en 18 meter breed, de deurwijdte is 13 meter. De hefbrug werd in 1975 gebouwd. In 2002 kreeg de sluis een nieuwe set deuren.
Oorspronkelijk stonden er ook nog drie dienstwoningen aan de noord-oostzijde van de sluis. Nadat er verzakkingen begonnen te ontstaan in de woningen zijn ze in het begin van de jaren tachtig gesloopt.
De voormalige sluiswachterwoningen in 3D (bron: R. v. Linden).
Gebruik de muis om het model te draaien. Met het muiswieltje kunt u in- en uitzoomen in de kijkrichting. Dubbelklik op een punt om de kijkrichting daarop in te stellen.
De sluis heeft nog een eigen sluiswachter. Tot in de zeventiger jaren van de 20e eeuw werden de sluisdeuren nog met de hand bediend.
Tegenwoordig wordt vanuit deze sluis ook de spuisluis bij Crèvecoeur bediend.
In de zomer, bij mooi weer, is het een aardigheid te kijken naar het gekrioel van de kleine pleziervaartuigen die zich in grote getale in de sluis wurmen. Daarbij gaat het er niet altijd zo professioneel aan toe als bij de beroepsvaart.
Haverleij
Vanaf de jaren 1960 onderging Engelen een reeks grote uitbreidingen. Projecten als Hoogveld I, Hoogveld II zorgden voor een snelle groei van het aantal woningen. Vanaf eind 2001 werd ten westen van de oude kern een groot Vinexproject gerealiseerd op 200 hectare. Oorspronkelijk was hier een uitbreiding van het industrieterrein gepland maar dat bleek niet levensvatbaar.
Architect Sjoerd Soeters ontwierp op die plek vervolgens een bijzondere verzameling van ‘moderne kastelen’. De tuin oppervlakte die gewoonlijk bij Vinexwoningen hoort werd nu buiten de kasteelcomplexen gehouden waardoor er een 8-tal compacte woongebieden in diverse kasteel-achtige bouwstijlen ontstond, omringd door grote open stukken groen met wandelgebieden en speelweides. Ook werd op het complex een golfterrein aangelegd. In het centrum van het grootste Slot Haverleij werd tevens een school gebouwd. Inmiddels is gestart met de bouw van nog twee extra kastelen.
Bekijk dit filmpje over de Haverleij vanuit de lucht op onze Audio-Video pagina.
Kasteeltje Meerwijk (Empel)
Alhoewel dit kasteeltje formeel op grondgebied van Empel staat in de buurtschap Dieskant wordt het vrijwel altijd geassocieerd met Engelen, vanwege de ligging direct tegenover de oude kern van Engelen aan de Diezekant.
Het oorspronkelijke slot Meerwijk heeft vanaf het begin van de 14e eeuw aan de Engelense kant van de Dieze gestaan. In 1311 wordt al melding gemaakt van een kasteel in Meerwijk. Vermoedelijk bestond het kasteel toen uit een donjon met een aanbouw en een voorburcht. In 1850 was het zodanig in verval geraakt dat Jonkheer Hendrik Anton van Thije Hannes in 1851 aan de andere kant van de Dieze het huidige kasteeltje liet bouwen in Tudorstijl. Het ontwerp is van architect Arnoldus van Veggel. Omstreeks 1900 werd het gebouw met een verdieping verlaagd. Het oude kasteel werd in de twintigste eeuw geruimd.
Het kasteeltje kwam later in bezit van Reigers en vervolgens van Van de Velden, wethouder in Empel. Grotere naamsbekendheid kreeg het onder Jet Ackermans, die er een sjiek bordeel van maakte.
Het perceel kwam begin 2016 in handen van de zakenman Timo Bosma die het interieur inrichtte als een Bed & Breakfast accommodatie waar ook trouwerijen, uitvaartrecepties en zakelijke activiteiten gehouden kunnen worden.
3D reconstructie van Kasteeltje Meerwijk naar de situatie van ca. 1890 (bron: R. v. Linden).
Gebruik de muis om het model te draaien. Met het muiswieltje kunt u in- en uitzoomen in de kijkrichting. Dubbelklik op een punt om de kijkrichting daarop in te stellen.